Teknolojik büyümeler sayesinde elektronik markete dönüştüren dünyada bilgisayarlar 2-5 sene arasında, cep telefonları 18 ayda, dayanıklı tüketim malzemeleri ise 15 senede elektronik atık e-atık olarak çöpe atılıyor.
Senelik 20-50 milyon ton arasında e-atık üreten insanoğlu, bu oranı her sene yüzde 5-8 arasında artırıyor.
Anadolu Ajansı muhabirinin derlediği bilgilere göre, tabiata verdiği hasarların önlenmesinin yanı gizeme içeriğindeki kıymetli metallerin geri kazanımıyla ekonomiye katkı sağlaması beklenen e-atıklar, dünyada yeni geri kazanım piyasası olarak kabul ediliyor.
Bu piyasanın büyüklüğü ise bulunduğu ülkedeki elektronik pazarın gidişatına göre değişiyor. Pazardaki ürün spektrumu ve teknolojik büyümelerin süratinin yanı gizeme pozitif güzergahta izleyen ekonomik göstergeler, artan alım eforu ve ürün kullanım ömürlerinin eksilmesi e-atık ölçüsünün çoğalmasına neden oluyor.
“Senelik atığın yüzde 5’i elektronik”
Büyüyen teknoloji ve ürün ömürlerinin kısalması suratından ivme kazanan e-atıkların, kullanıcıların mevcut teknolojileri yenileme vakitlerinin kısalması sebebiyle en süratli artan atık cinsi haline gelmesi bekleniyor.
Etrafa hasarlı atığın geri bir araya gelmesi, işlenmesi, hammadde piyasasına, dolayısıyla ekonomiye kazandırılmasının ise büyük bir sektör oluşturacağı belirtiliyor.
BM Etraf Programı’nın 2006 raporuna göre, senelik 20-50 milyon ton arasında izleyen ve her sene yüzde 5-8 arasında çoğalış gösteren e-atık ölçüyü, üretilen senelik atığın yüzde 5’ini oluşturuyor. OECD Etraf Raporu’na göre, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu büyümekte olan ülkelerde, 2010 seneyi itibariyle etrafı tehdit eden e-atık ölçüyü 3 katına çıkacak.
Avrupa Birliği AB abonesi ülkelerde 2005’te ortaya çıkan 8,3 milyon tonluk e-atığın sadece 2,2 milyon tonunun bir araya gelebildiğini ortaya koyan Birleşmiş Milletler Üniversitesi’nde UNU hakikatleştirilen bir çalışmada, 2011’de bu ülkelerin toplamında ortaya çıkacak e-atık ölçüsünün 10 milyon tona yanaşacağı ve bu atığın 5,3 milyon tonunun bir araya gelebileceği öngörülüyor.
Dünya, 1 milyardan fazla bilgisayara konut sahipliği yapıyor ve ülke gelişmişliğine bağlı olarak bir bilgisayarın vasati ömrü 2-5 sene arasında değişiyor. Cep telefonlarında ise bu zaman vasati 18 aya düşüyor. Dayanıklı tüketim malzemeleri TV, buzdolabı, fırın ise vasati 15 sene kullanılıyor.
Tüm bu ürünlerin kullanım ömürlerinin dolmasının ardından hem tabiata hasar vermemeleri hem de metallerin geri kazanımı için e-atıklar alanının tüm ülkelerce tertip edilmesi gerekiyor.
Türkiye, Hollanda ile proje yürütüyor
AB katılım evveli programları kapsamında Hollanda’nın teknik yardımı ile yürütülen, “Türkiye’de Elektrik Elektronik Teçhizat Atıkları ve Kullanılmış Taşınabilir Batarya ve Akü Atıklarının Bir Araya Gelmesi İçin Sistem Kurulması Projesi” MATRA, alakalı AB talimatlarının milli mevzuata aktarılmasına hedefliyor.
Proje kapsamında hazırlanan “Elektrik Elektronik Teçhizat Atıklarına Ait İdaremelik” ile üreticiyi mesullük altına sokarak, ürünlerinin son kullanıcı tarafından kullanıldıktan sonra kalan atığın geri kazanımı şartı getirilecek.
İdaremelikteki kararlar, satış tekniklerine bakılmaksızın doğrudan/uzaktan/elektronik satış tam ürün ve üreticileri içerecek. Türkiye, bu idaremelikle aynı zamanda elektrik ve elektronik eşyanın tasarımı ve imali sırasında, atık önlenmesini ve ürünlerin uzun ömürlülüğüne öncelik verilmesini, ürünlerin basitçe parçalara dağılabilmesini, ürünşöhret ve ürünü teşkil eden unsurların ve malzemelerin tekerrür kullanımını, tekerrür kullanımın muhtemel olmadığı vaziyetlerde ise geri kazanımını basitleştirmek güzergahında teşvik edici olma garantisi verecek.
Türkiye’de legal tertip etmelerin bütün olarak yürürlüğe girmesi, faal bir sistem oluşturulması için gereken sürecin bitirilmesiyle muhtemel olabilecek.
