Diş Kirası Yalnızca mide ile alâkalı gibi gözüken bu vaziyet,gerçeğinde Ramazan’ın tüm hoşluklarını bünyesinde barındırır
Vakt-i Osmanlı’da,Ramazan-ı Şerîf ayının uhrevî havası,iftar sofralarının letâfetiyle pekişirdi.Yalnızca mide ile alâkalı gibi gözüken bu vaziyet,gerçeğinde Ramazan’ın tüm hoşluklarını bünyesinde barındırır.Daha mübârek ay gelmeden,iftar davetleri ve davetlerde nelerin ikram edileceği istişare edilip akıllardaki yerini alırdı.
İftar sofralarının en tatlı taraflarından birisi de misafirlere “diş kirası” ismiyle verilen atiyyeleri vâdetmesidir.”Diş kirası” ananeyi, yalnızca köşk ve konakların davetlerine has bir âdet değil, davet eden orta halli zevatın bile uymaya mücadele gösterdiği bir incelikti.İftara davet ettikleri zengin fukara herkese konuttan bölerlerken diş kirası olarak bir ölçü para veya değerli bir eşyayı armağan verirlerdi.Sanki iftara iştirak etmekle,gelenler,dişlerini davet sahibinin zevkine kiralamış oluyorlar ve bu kira kıymeti hemen orada ödeniyordu!
Konuklar iftarını edip teravihe gitmek üzereyken,hâne sahibi tarafından kadife keseler içerisinde gümüş tabaklar,kehribar tesbihler,oltu taşlı ağızlıklar,gümüş yüzükler diş kirası olarak armağan edilirdi.Fukara fakire ise, hâne sahibinin zenginliğine ve cömertliğine bağlı olarak, gümüş akçe veya altın paralar bir kadife kese içerisinde sunulurdu.
Gerçeğinde İslamiyet’te böyle bir adet yoktur.Bu,ramazanın dinî olmaktan ziyâde,millî bir vechesidir. Hatta daha daha öncekinden bu kutlu aya has bir adet olmadığına Fatih Sultan Mehmed’in veziriazamı Mahmud Paşa’nın şu ikramı delalet eder:Paşa,davetlilerine her zaman içinde altından yapılmış nohutlar da bulunan,nohutlu pilavlar hazırlatır ve sofraya otururken:”Mirasa nail olan bir kimsenin ağzında,ibzal esirgemeden sarfetmek için altın bulunmalıdır” dermiş.Pilavı yerken, ağzına altın nohut gelen kimse için,onun diş kirası sayılacağı emindir!
19.yüzyılda özellikle Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz’in saltanat senelerinde zenginlerin zenginlere diş kirası vermesi usûlünün devam ettiğini,Sultan II.Abdülhamid zamanında ise,bunun daha ziyâde muhtaçlara tahsis edildiğini,Balıkhâne Nazırı Ali Rıza Bey yazar…
Ramazanda fukaraların dahi sofrası gelenlere sarihken,cömert zenginlerin iftarı,suratlarca bireyin ağırladığı diş kiralarınında verildiği düşünülürse kim öğrenir nasıl olurdu? Mesela Tanzîmat ricâlinden Rıfat Paşanın -ki Boğaziçi’nde Çubuklu mahalleyi,geçen yüzyılda bir hayli zaman onun adı ile anılmıştır -bir ramazan sonu,kahyasının getirdiği hesabı muayene ederken yekûnun 5 bin altın kadar olduğunu görmekle “Çok şükür,bu ramazanı ucuz sıçrattık”,dediği nakledilir.
Tarihimizde azami diş kirası sadrâzam Yusuf Kamil Paşa’nın Sultan Abdülaziz’e ibraz ettiği olsa gerekir.8 ramazan 1284 3 Ocak 1868 Cuma akşamı,Vezneciler’deki Zeynep Hanım Konağı’nda verilen bu mükellef iftardan sonra,teravih kılınır,zât-i şahâne avdet için maiyetine emir verdiği sırada,Zeynep Hanımefendi bir altın tepsi içinde tam mücevherâtını,incisini,altına da emlâklerin tapularını koyup başını bir incili kreple örterek huzura çıkar ve sonra tepsiyi Hünkâr’a ibraz ederek,kabul emretmesini talep eder.Sultan Abdülaziz ise bu gidişattan fevkâlade hoşnut olmuş,güler bir suratla Zeynep Hanımefendi’ye “Kabul ettim hanımefendi,ben de bu kıymetli armağanları size hîbe ve iade ediyorum.Her hâliniz ve ef’al-ü akvâliniz amel ve laflarınız mahzûziyetimi mucib olmaktadır” diyerek tepsiyi geri verir ve fazla olarak da kendi göğsündeki Murassa Şefkat Nişanı’nı Zeynep Kamil Hanım’ın göğsüne takar.
Sultan Abdülaziz devri sadrâzamlarından olan Yusuf Kâmil Paşa ve hanımı Zeynep Hanımefendi’nin İstanbul’da bir hayli hayır ve hasenâtı vardır.Bunlardan belki de en tanınmışı, hepimizin yakînen bildiği Zeynep Kâmil Hastanesi’dir…
Dillere epope iftar davetlerinden birisi de Sultan Reşad’ın 1909 ramazanında verdiği davettir. Toplam 779 bireyin iştirak ettiği bu iftar yemeğinde, Generalden Onbaşı ve Neferâta kadar pek çok ad yer alıyor.Koskoca bir padişah,rastgele bir ayrımda bulunmayıp,sıradan bir neferâtla başka bir deyişle erle aynı sofrada orucunu açıyor.Davete katılacaklara verilecek olan atiyyelerin diş kiraları ölçüleri,4 yapraklı bir doküman halinde Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde hali hazırda mevcuttur.
Diş Kirası
Yaftalar : Bunları biliyormusunuz
