Dış uzaydaki faaliyetleri tertip edici en ehemmiyetli meşru metin olan ‘Ay Uyuşması’ hiçbir büyük devlet tarafından imza atılmış değil.
Tam dünya geçtiğimiz hafta NASA’nın büyük bir deneyine şahitlik etti. Ay’da suyun varlığını teyit emelli işlemde, Ay’ın su bulunduğu düşünülen güney kutbundaki kraterlerden biri füzeyle vuruldu. Kalkan toz duman bulutu içinden ikinci bir bulgu taşıtı geçerek buz veya buğu halinde suyun izlerini aradı.
Ay’a müteveccih harekâtlar bununla da bitmeyecek. 2011 senesine kadar Amerika Birleşik Devletleri üç, Çin iki, Japonya, Rusya ve Hindistan birer Ay misyonunu hakikatleştirmiş olacak.
Bu yarışın bilimsel büyümeyi dolaylı veya doğrudan destekleme ve milli şerefi okşama gibi işlevleri var, ama en az onlar kadar ehemmiyetli bir gaye de uzayda gidilen yerlerdeki kaynakların paylaşımında öncelik sahibi olmak.
Bu maksat, uzayı komşu kapısı yapan ülkelerce doğrudan ifade edilmese de bu ülkeler ‘Dünya dışı’ alanlarda faaliyet ve kaynak idaresini tertip edecek mevcut uyuşma krokilerini imzadan uzak durmaya devam ediyor.
Dolayısıyla meşru altyapıyı oluşturmak için BM ve diğer beynelmilel teşkilatlar bünyesinde 50 seneyi aşkın zamandır devam eden görüşme ve hazırlıklar neticesinde ortaya çıkan metinler, atıl kalmış gidişatta.
Misalin Ay ve yörüngesindeki çalışmaları da içeren 1979 tarihli ‘Ay ve Diğer Gökcisimlerinde Devletlerin Faaliyetlerini Tertip Edici Uyuşma’, pek çok kere gözden geçirilerek taraf devletlerin onayına sunulmuştu. Ancak dış uzaya vasıta yollayarak araştırma yürüten beş ülkenin Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Çin, Japonya ve Hindistan hiçbiri bugüne kadar Uyuşma’yı onaylamış değil.
Bugün Ay ve diğer gök cisimlerinin natürel kaynak çıkarmaktan askeri üs kurmaya kadar pek çok emelle kullanımı her hangi bir uyuşmaya bağlı olmadan sürdürülmekte.
UZAYDA MÜLKİYET YASAKLANACAKTI
Kısaca ‘Ay Uyuşması’ olarak anılan kroki, bağlayıcı olmasa da eldeki en detaylı kroki kaideler tamı olma özelliğine gözetiyor.
Dünya haricinde Güneş Sistemi içindeki seyyare ve gökcisimleriyle onların yörüngelerinin ‘dış uzay’ olarak belirlendiği krokinin ana düşüncesi, Ay ile diğer gökcisimlerinin beynelmilel camianın ve ulusların ortak çıkarları için kullanılması lüzumluluğu.
Ay Uyuşması’nın maddelerinden biri de Ay’ın beynelmilel ihtilaf ve çatışma kaynağı haline gelmemesi için maksat beyanı kapsıyor.
Bir cinsli yaşama geçemeyen Ay Uyuşması’nın esas kararları kısaca şöyle:
Gök cisimlerinin, silah sınaması ve askeri üs kurmak da dahil her hangi bir askeri sebeple kullanılması yasaktır.
‘İnsanlığın ortak serveti’ prensibi çerçevesinde Ay ve diğer gök cisimlerinin diğer ülkelerin onayı ve çıkarı olmadığı sürece bulguyu ve kullanımı yasaktır.
Dış uzaydaki her türlü faaliyet ve bu faaliyetler neticesinde yapılan bulgu ve buluşlar BM Genel Sekreteri’ne rapor edilecek.
Tüm devletler gök cisimleri üzerinde eşti derecede araştırma yürütme hakkında sahiptir.
Dış uzaydaki gök cisimlerinde araştırma yapan devlet, topladığı numunelerin bir kısmını diğer ülkelere/araştırma müesseselerine bilimsel tahlil emelli olarak verecektir.
Ay ve diğer gök cisimlerinin natürel yapısındave etrafsal özelliklerinde farklılık yapmak yasaktır ve kazaen kirlenmeye karşı devletler zorunlu temkinleri almak zorundadır.
Dış uzaydaki her hangi bir gök cismi üzerinde bir devletin hakimlik hakkı bülten veya arz etmesi yasaktır.
Dış uzaydaki her hangi bir gök cismi üzerinde, beynelmilel uyuşmalarla kurulmuş bulunan teşkilatlar hariç, her hangi bir müessesenin veya bireyin mülkiyet hakkı olamaz.
Dış uzaydaki gök cisimlerinde bulunan kaynakların çıkarılması ve dağıtımı üzerinde anlaşılan beynelmilel bir rejimle reelleştirilir.
Ay Uyuşması’nı imza atıp meclis onayından geçiren ülkeler şöyle: Belçika, Hollanda, Avusturya, Avustralya, Şili, Fas, Kazakistan, Lübnan, Meksika, Pakistan, Peru, Filipinler ve Uruguay. Uyuşma’yı imza atsa da meclis onayından geçiremeyen ülkeler: Fransa, Guatemala, Hindistan ve Romanya.
Uzay çalışmalarında ne ileri seviyede bulunan ülkelerinse Uyuşma’da imzası yok. Neticede, uzayda araştırma yapan bu devletlerin tutumu geniş bir yelpazede spektrum gösterebilir. Zira Beynelmilel uzay İstasyonu gibi çok milletli projelerde gözetilien ‘ortak çıkarlar’ prensibinin, yarın değişik gün Ay veya Mars’ta zengin natürel kaynak bulunması halinde göz arkasını edilmemesini güvence altına alacak hiç bir ortak evrak bulunmuyor.
Ay’daki natürel kaynaklar kimin
ntvmsnbc
