Otomatik Portakal, 1950’lerde İngiltere’de çatışma içinde olan iki çetenin kıssasından esinlenen Anthony Burgess tarafından yazılmış bir roman. Yazıldığı tarihe nazaran epey sert bir kitap olan Otomatik Portakal, Stanley Kubrick’in yorumlamasıyla günümüzde hala kült sinemalar ortasında.
Lisanı ve mizacı ile sert bir yapısı olan sinema, izleyicilerin bir kısmı dehşete sürüklerken, bu izleyenlerin bir kısmı da Kubrick’in çalışmalarına büyük hayranlık duymasıyla kült bir üretime dönüştü. Stanley Kubrick ve Malcolm McDowell’ın oluşturduğu sinema tarihindeki tartışmasız en unutulmaz ve ikonik makûs karakteri olan Alex DeLarge, sinemanın ana karakteri. Hollywood ve ana akımda ana karakterler sevilen kahramanlarken, durum Otomatik Portakal’da tam aksisi.
Seyircilerin ekranda neredeyse daha evvel görmedikleri bir halde eleştirel bir üretim izlemeleri, sinemanın yayınlandığı periyoda nazaran hayli sıradışı bir tecrübeydi. Sistemin beşerler ve kitleler üzerindeki baskısının ve denetiminin eleştirildiği Otomatik Portakal, izleyicilerin ahlaki ideolojiler hakkında düşünmelerini sağlıyor.
Birçok mükemmel sinemaya imza atmış Stanley Kubrick üzere Quentin Tarantino, David Fincher ve Oliver Stone üzere başarılı direktörler de Otomatik Portakal üzere sıra dışı sinemalar yarattılar. Biz de sizler için Otomatik Portakal kadar acımasız, eleştirel ve olağandışı bu sinemaları listeledik.
Otomatik Portakal Usulü Sistem Eleştirisi Yapan Sinemalar
Son vakitlerde ismi sıkça anılan eser: 1984
Ünlü müellif George Orwell’ın birebir isimli kitabından esinlenerek çekilen sinema, neredeyse romanı kadar müthiş ve iç karartıcı. Dünyanın rastgele bir yerinde, ortaya çıkma potansiyeli olan totaliter eğilimleri epeyce başarılı bir halde tasvir eden sinema, vaktinin en etkileyici sinemalarından biri. Devlet idarelerinin baskısının insan üzerindeki tesirlerini rahatça görebildiğimiz 1984, epeyce varlıklı bir oyuncu takımına sahip. Bilgi kirliliğinin ve konuşulan denetimli lisanın insanları ne kadar etkilediğini izlediğimiz sinema bize birçok alt metin sunuyor.
Matrix’in gölgesinde kalsa da sevenlerinin göz atması gereken Equilibrium
Equilibrium, totaliter bir diktatörlüğe karşı insani eleştirel düşünme ve konuşma özgürlüğü tehdidini bahis alan bir sinema. Kurt Wimmer, bu bildirileri bilim kurgu ve aksiyon katmanları altında ince bir formda işlemiş.
Sinema, insanların birbirlerini yok etmelerine neden olan çok fikir özgürlüğünün neden olduğu III.Dünya Savaşı sonrası bir vakitte geçiyor. Bu türlü bir sorunun bir daha ortaya çıkmasını engellemek için, sinemadaki beşerler hisleri hissetme yeteneğini azaltan Prozium isimli bir ilaç kullanıyor. Kendilerinden daha büyük bir gücün altında ezilerek hislerini yaşayamayan insanların ve buna karşı çıkan birkaç kişinin kıssasını izlediğimiz Equilibrium, niyet özgürlüğünün kısıtlanması halinde yaşanabilecekleri özetliyor.
Hislerin adeta yasaklandığı bir toplum: Equals
George Orwell’ın ünlü romanı 1984’ün çağdaş sinematik muadili olarak görünen Equals, distopik bir toplumu anlatıyor. Equilibrium üzere, hislerin adeta yasaklandığı bir toplumda, Kolektif isimli bir kuruluş, 1984’teki Big Brother üzere insanların davranışlarını ve hareketlerini izliyor. Yeniden insanların hislerinin ve niyetlerinin bastırılması olasılığında yaşanabilecekleri izlediğimiz Equals, duygusuz ve maddelere itaat eden robotlaşmış insanların öyküsünü anlatıyor.
5 Kasım’ı unutmayın: V For Vendetta
2005 yılında piyasaya sürülen sinema, 2020’de ölümcül bir virüsün dünyanın birçoklarını yok etmesinden sonra virüsün Britanya’ya girişini bahis alıyor. Hükümet tarafından dayatılan çok kısıtlama ve baskıcı idareye parmak basan V for Vendetta, buyrukların verildiği ekranlarıyla 1984’e göndermeler yapıyor. Sinema, hükümet rejimleri ve diktatörlükle nasıl savaşılacağı konusunda izleyicinin başında birçok soru uyandırıyor.
Bir akıl hastanesi üzerinden koca dünyayı tımarhaneye benzetmek: Guguk Kuşu
Bilerek ve isteyerek bir akıl hastanesine yatmak isteyen McMurphy’nin öyküsünü ve çok daha fazlasını izlediğimiz Guguk Kuşu, kült sinema denince akla gelen birinci sinemalardan biri. Toplumsal bir tenkitten çok insanın tabiatını ele alan sinema, mecnunluk, ahenk, kötülük ve vefat temalarını bahis alıyor. Tekrar öteki sinemalarda olduğu üzere otoriteye karşı bir başkaldırı da barındıran Guguk Kuşu, mecnunluk ve akıl sıhhati ortasındaki çelişkiyi de işliyor. Akıl hastanesindeki hastaların otoriteyi sorgulamalarını sağlayan aksiyonlar da içeren sinema, seyircileri de düşündürüyor.
Sıra dışı ve kolay: The Purge
The Purge, ülke genelinde hükümetin tüm hataları bir gece için yasal hale getiren bir geleneği uygulandığı alternatif bir gerçeklikte geçiyor. Hiçbir acil servis hizmetinin kullanılamadığı bu gecede, herkes istediği kabahati işleyebiliyor. Otorite baskısı olmadığı takdirde insanların tabiatı gereği ya da değil, neler yapabileceklerini gösteren sinemada, şiddet ve insan doğasu önemli halde eleştiriliyor.
Bilim kurgu tipinin en çok iz bırakan üretimlerinden Gattaca:
1997’de çekilen Gattaca, neredeyse tüm çocukların laboratuvarda yaratıldığı ve rastgele bir zihinsel ya da fizikî “kusuru” önlemek için genetik olarak değiştirildiği yakın bir gelecekte geçiyor. Ethan Hawke’ın canlandırdığı Vincent karakteri ise genetiğiyle rastgele bir halde oynanmamış en son insan. Meslek hayallerine ulaşabilmek için bir bilim beşerinin yardımını isteyen Vincent’ın kıssasını izlediğimiz Gattaca, renk doygunluğundan, ses dizaynına kadar epeyce etkileyici bir sinema. İnsan tabiatı, yabancılaşma ve aynılaşma bahislerini eleştiren Gattaca kusursuz bir yapım.
Çocuk sineması değildir: WALL-E
İnanılmaz tatlı görselleri ve karakterleriyle sıradan bir animasyon sineması üzere duran Wall-E’nin toplumsal tenkit biçiminde da bir okuması var. Sinemada, yakın bir gelecekte insanlık dünyayı çöplerle dolu bir gezegen haline getiriyor ve uzayda yaşamaya başlıyor. Uzay aracındaki beşerler hareketsiz, kilolu ve televizyon ekranlarına bağlı bir biçimde yalnızca fast food yiyerek yaşıyorlar. Böylesine kolaylıklar sağlayan imkanlarla ve yüksek teknolojilerle çevrilmiş beşerler aslında ne olup bittiğini anlamayacak halde hayatlarını geçiriyorlar. Sinemanın tatlı ana karakteri ise insanların en makus alışkanlıklarına tam manasıyla teslim oldukları bir vakitte, insanlığa aslında bahtlarının bu olmadığını gösteriyor.
Metaforlar ile dolu olan Snowpiercer:
Snowpiercer da yeniden dünyaya beşerler tarafından verilen zararın işlendiği bir öteki sinema. Sinema, global ısınmayı ortadan kaldırmaya yönelik başarısız bir deneyin dünyanın donmasına yol açmasından sonra insanların daima hareket etmek zorunda olan bir trende yaşamalarını husus alıyor. Sınıf ayrımı ve sınıf ayrımının her iki taraftaki tesirlerini izleyebileceğimiz sinemada zenginler ön vagonlarda, yoksullar ise art vagonlarda yaşıyorlar. Yaşanan olaylardan sonra çıkan isyan ve sonrasındaki savaş, keskin bir halde bölünmüş bir sınıf sisteminin olumsuz tesirlerine dikkat çekiyor.
Göründüğü kadar günahsız olmayan sinema: Never Let Me Go
Kazuo Ishiguro’nun bir romanından uyarlanan Never Let Me Go, bir İngiliz yatılı okulunda dertsiz bir hayatla büyüyen bir küme genci anlatıyor. Doğal atmosferi ve başarılı oyuncu takımıyla gerçekçi bir hava sunan Never Let Me Go, göründüğü kadar günahsız bir sinema değil. Gençlerin, aslında mecburî organ bağışçıları olarak yetiştiklerini öğrenmeleriyle işlerin değiştiği sinema, aşk, bağlantılar, aile ve mevtle ilgili sorularla baş başa bırakıyor izleyicisini. Never Let Me Go, kimin yaşayıp kimin öleceğine karar veren otorite ile mevtin kaçınılmazlığına ait karanlık hatırlatmalara yer veriyor.
Pekala ya ırkçılığı insanlara değil de uzaylılara yapsaydık? District 9:
Tanıdık olmayan bir yerde tanıdık olmayan bir mercekle çekilen District 9, üst seviye bir aksiyon sineması. Uzaydan gelen yakışıksız uzaylıların Güney Afrika’yı işgal etmelerini anlatan sinemada uzaylılar bir gecekondu mahallesine gönderiliyor. Amerika ve Avrupa ülkelerinin Afrika’da yaptıklarına göndermeler içeren sinema her ne kadar çok başarılı bir bilim kurgu olmasa da politik hiciv için epeyce düzgün bir kurgu. İlerici liberal siyasetçilerin, meskenlerine dönemeyen uzaylıları, kabahatin yasak olduğu bir gecekondu mahallesinde yaşamalarına müsaade verdikleri sinema, birçok istikametten ırkçılık, sınıf ayrılığı ve ayrımcılık üzerine göndermeler yapıyor.
Bayan erkek münasebetleri üzerinden şahane bir anlatım… The Lobster:
Lobster, bekar olmanını cürüm olduğu bir distopik dünyada geçiyor. Tüm eleştirel sinemalar üzere The Lobster da rahatsız edici derecede gerçekçi. Bekar insanların yeni bir partner bulmak için 45 günü var, şayet bulamazsa seçeceği bir hayvana dönüşecek. Sinemanın vermeye çalıştığı ileti ise hayli kolay. Bekar beşerler resmi müdafaayı hak etmiyor. Otorite kişinin evlenip çocuk yapmasını istiyorsa, bireyler de bunu yapmak zorunda, yoksa bir hayvana dönüşebilirler.
Otomatik Portakal gibisi sistem ve toplum eleştirisi yapan sinemalar yazımızın sonuna geldik. Sizlerin de aklına öteki sinema gelirse yorumlarda belirtebilirsiniz.
