İnsanlık, birinci var olduğu günden beri gözünü gökyüzüne dikmiştir. Orada bir şeyler vardı ve bunları keşfetmeliydik. Bu keşif tutkusu sayesinde uzay çalışmaları hızlandı ve uydumuz Ay’a insan bile gönderildi. Sırada daha uzaktaki gezegenler var. Bu gezegenlerden biri olan Mars üzerinde bir müddettir InSight isimli bir araştırma vazifesi yürütülüyor. InSight projesi zımnî değil lakin mevzu hakkında pek çok kişi kâfi bilgiye sahip değil.
Mars konusu en son Perseverance aracının kızıl gezegene inmesi ile tekrar gündeme geldi. InSight misyonunun geçmişi ise çok daha eskiye dayanıyor. Aslında tüm bu araştırmaların ve çalışmaların tek bir emeli var, o da kızıl gezegenin gizemini çözebilmek. Esasen uzun yıllardır farklı ülkelerin katkılarıyla Mars üzerindeki çalışmalar sürse de hiçbiri bizi NASA’nın InSight vazifesi kadar heyecanlandıramıyor.
InSight vazifesi nedir?
InSight hem bu araştırma misyonunun hem de 26 Kasım 2018’de Mars yüzeyine inen uzay aracının ismidir. InSight küçük bir uzay istasyonudur. İnsansız olarak çalışıyor ve kendisi ile birlikte gönderilerek Mars atmosferine konumlanan evrak çantası büyüklüğündeki iki aygıt olan Mars Cube One isimli araçlar sayesinde Dünya’ya bilgiler gönderiyor.
InSight misyonunun aslında 2019 yılında tamamlanması planlanıyordu. Fakat orası Mars, bir şeyler yolunda gitmedi ve araştırma mühletinin uzatılmasına karar verildi. Şayet her şey yolunda giderse küçük uzay istasyonumuz Aralık 2022 tarihinde ortamıza dönmek için yola çıkacak ya da misyonu tamamlandığı için orada öylece kalacak ve birinci Dünya kolonicileri olarak birimiz gidip onu çöpe atacağız.
InSight misyonunun maksadı nedir?
Daha evvel de bahsettiğimiz üzere Mars hakkında yıllardır pek çok farklı ülkenin katkıları ile çalışmalar yapılıyor lakin yapılan çalışmalar sonucu elde edilen datalar büsbütün kızıl gezegenin yüzeysel tarihi ile ilgiliydi. Yani evvelki çalışmalarda gezegen üzerinden bulunan kanyon, volkan, kaya, toprak üzere yüzey yapılarının özelliklerini öğrendik. Artık sıra derine inmekte.
InSight uzay aracı, Mars’a indiği günden beri olduğu yeri delebildiği kadar deliyor. Hedef olabildiğince derine inmek ve kızıl gezegenin yeraltı dünyası hakkında bilgi elde etmek. Elbette, istasyon üzerinde bulunan sonda ve çekiçten oluşan köstebek hafriyat sistemi istenildiği kadar derine şu an için inemiyor. Tahminen Perseverance yanına gidip yardım eder.
Şayet çalışmalar başarılı bir formda tamamlanırsa InSight misyonu sonucu elde ettiğimiz bilgiler ile Mars üzere bir kaya gezegenin nasıl oluştuğunu çözmüş olacağız. Mars’ı anlamak, sadece Mars’ı anlamak olmayacak. Mars’ın kayalık bir sistemden nasıl evrimleşerek bir gezegen olduğunu çözersek iç güneş sistemindeki Venüs, Merkür ve Dünya üzere kaya gezegenlerin de nasıl oluştuğunu çözmüş olacağız. Yani InSight aslında Mars’ta bizim geçmişimizi arıyor.
InSight vazifesinde hangi bulgular araştırılıyor?
Direkt olarak NASA’nın cümlelerini kullanırsak InSight vazifesi Mars gezegeninin yaşamsal belirtilerini arıyor diyebiliriz. Gezegenin nabzı dedikleri sismolojik bulgular, sıcaklık dedikleri gezegenin ısı akışı ve refleksler dedikleri hassas izleme ile bu karasal kızıl gezegenin nasıl oluştuğuna dair evrimsel parmak izleri aranıyor.
InSight uzay aracı ile yeri delerek farklı toprak katmanlarına ulaşmaya çalışan uzmanlar, bu yolla kolay kayalık kesimlerinin nasıl bir gezegene dönüştüğünü bulmayı hedefliyorlar. Kızıl gezegenin tektonik hareketlerini ölçmek ise öbür bir kıymetli araştırma konusu. Zira bu datalar bize, gezegene göktaşı çarpma oranını gösterecek. Haftada bir göktaşı düşen bir gezegene de gidip yerleşecek değiliz sonuçta.
InSight vazifesi bugüne kadar bize neler öğretti?
InSight uzay aracının Mars Cube One isimli aygıtlar yardımıyla gönderdiği datalar ortasında en dikkat çekenler sismolojik datalar oldu. Fransa ve İsviçre uzay ajansları tarafından kaydedilen bilgilere nazaran Mars’ta uzun vakittir, devamlı zelzeleler oluyor. Lakin bu sarsıntıların büyüklüğü 4’ü geçmiyor. NASA çalışanları dahil tüm uzmanlar için bu durum son derece şaşırtan olarak kabul ediliyor.
Uzmanlara nazaran sismolojik dataların büyüklüğünün bu kadar düşük olmasının nedeni rüzgar olabilir. En kolay tarifiyle Mars, biraz esintili bir gezegen. Bilhassa Dünya’da Haziran ayına denk gelen devirde Mars üzerinde güçlü rüzgarlar hatta kum fırtınaları görülüyor. Bu durum, sismolojik bilgilerin yanlışsız kaydedilmesini engelleyebilir.
Sismolojik datalarda gizli olan öteki bir gizem de yüzey dalgalarının olmaması. Sismologlar, bir gezegenin iç yapısını anlamak için o gezegende oluşan zelzeleler sırasında kaydedilen yüzey dalgalarını kullanırlar. Lakin Mars’ta yüzey dalgaları görülmüyor. Yüzey dalgalarının olmaması sarsıntıların yerin hayli altında gerçekleştiğini gösteriyor olabilir lakin şu an için bu türlü bir duruma kesin gözüyle bakamayız.
Neden Mars?
Pek çok kişi NASA ve öbür kurumların Mars için yapılan çalışmalara bu kadar büyük bütçeler ayırmasına mana veremiyor ve hazır Ay’a gidebiliyorken sık sık uydumuza gidilmesini istiyorlar. Lakin Ay’a yapılacak bir seyahat en fazla turistik olabilecekken Mars üzerinde yapılan çalışmalar kendi gezegenimiz dahil tüm kainatı anlamamızı sağlayacak datalar sunabilir.
NASA’nın dediğine nazaran Mars, başka karasal yapıya sahip kayalık gezegenler içinde ne büyük ne de küçük kabul ediliyor. Bu durum, gezegen oluşum periyoduna dair bulguları hala saklıyor olduğu manasına geliyor. Yani Venüs, Merkür ve Dünya üzere kayalık gezegenlerin oluşum sürecini öğrenmek istiyorsak Mars’tan hoş bir laboratuvar bulamayız. Üstelik kızıl gezegeni biliyoruz ve öteki gezegenlere nazaran görece daha kolay gidebiliyoruz. Bu fırsatları pahalandırmak gerekiyor.
InSight misyonu sayesinde uzay teknolojileri nasıl gelişiyor?
InSight vazifesi sadece Mars yüzeyine indirilen küçük uzay istasyonundan oluşmuyor. Bu misyon için gezegenimizde, Mars atmosferinde ve Mars yüzeyinde başarılı bir biçimde çalışması için geliştirilen pek çok yeni uzay teknoloji sistemi var. Bunlardan biri de daha evvel sadece isminden bahsettiğimiz Mars Cube One uzay araçlarıdır.
Mars Cube One ya da MarCO olarak isimlendirilen bu iki küçük uzay aracı; sadece bir evrak çantası boyutunda olmalarına karşın InSight aracı ile birlikte Mars’a kadar gitmiş ve gezegenin atmosferine muvaffakiyetle yerleşerek uzay istasyonlarına bilgileri gönderebilmişlerdir. NASA daha ne yapsın?
Kızıl gezegen Mars’ın gizemini çözmek için başlatılan en değerli vazifelerden biri olan NASA’nın InSight araştırması ile ilgili bilinen ve merak edilen tüm ayrıntıları paylaştık. Minik dostumuz bir mühlet daha Mars’ta kalmaya devam edecek ve bakalım bize ne üzere ufuk açıcı bilgiler gönderecek.
