Güneş Sistemi olarak isimlendirdiğimiz yıldız sistemini kısaca tanımlamak gerekirse; Güneş ve onun tesir alanında bulunan 8 gezegenden, onlara bağlı yüzlerce uydudan, cüce gezegenlerden ve başka milyarlarca gök cisminden oluşan uzay bölgesidir. Güneş Sistemi tarifi, uzay bilimciler tarafından Dünya ve görece ona yakın cisimleri muhakkak bir çerçevede kıymetlendirmek için oluşturulmuş bir alan ismidir.
Beşerler, günümüzden yüzlerce yıl evvel bile ilkel teleskoplar kullanarak Güneş Sistemi hakkında bilgi edinmeye çalışıyorlardı. Gariptir, bilgi de ediniyorlardı. Elbette, günümüz teknolojisi ile neredeyse her yere gidebildiğimiz için artık Güneş Sistemi hakkında çok daha ayrıntılı bilgilere sahibiz. Gelin sistem komşularımız olan öteki gezegenlerde ve aylarda yaşanan garip olaylara yakından bakalım.
Güneş Sistemi hakkında 10 enteresan bilgi:
Halkalı tek gezegen Satürn değil:
Dev gezegen Satürn’ün halkalarını hepimiz biliyoruz. Hatta onu tanıyor olmamızın tek nedeni halkaları. Lakin son 50 yılda yapılan araştırmalar gösterdi ki Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün hatta Chariklo isimli bir asteroidin etrafında bile halka sistemi var. Tüm halkaların eşsiz yapı sistemleri olsa da dağılan bir ayın kesimlerinin Satürn’ün etrafında dönmesi üzere bir neden ile oluşmuş pek çok halka olduğunu artık biliyoruz. Yani her sakallı dedeniz olmadığı üzere her halkalı da Satürn değildir.
Uranüs aslında yan duruyor:
Uranüs, kendi halinde dönen masmavi bir gezegen üzere durabilir. Fakat 1977 yılında halkaları olduğu keşfedildi. Daha garip olan, halkaları sayesinde fark ediliyor ki Uranüs yan duruyor. İçinde bir topun olduğu bisiklet tekeri üzere düşünebilirsiniz. Bu duruma çok fazla titanik çarpışmanın neden olduğu düşünülse de tam olarak çözülmüş değil. Nedenini bilmesek bile, Güneş Sistemi’nde yan duran tek cisim olduğundan eminiz.
Neptün, aldığından daha fazla ısı yayıyor:
Güneş Sistemi’nde bulunan her gezegen, tıpkı Dünyamız üzere Güneş’e yakınlığına nazaran muhakkak bir ısı ve sıcaklık alır. Gezegenler bu ısının muhakkak bir kısmını soğururken, makul bir kısmını da yansıtır. Yani her gezegenin makul bir sıcaklığı vardır. Gelelim Neptün’e. Neptün Güneş’ görece uzak bir gezegen, bu nedenle de az ısı alıyor. Lakin nedendir bilinmez, aldığı ısının çok daha fazlasını yaymayı başarıyor. Gezegen sıcaklığının eksi 260 derece olmasının nedeni de bu olsa gerek. Şu an için bilinmiyor lakin atmosfer kaynaklı bir durum olabilir.
Io’da faal volkanik faaliyetler var:
Jüpiter gezegeninin ayı olan Io, bizim Ayımızdan farklı olarak mükemmel bir görüntüye sahiptir. Bunun nedeni ise ay üzerindeki faal volkanik faaliyetlerdir. O denli ki ay üzerinde bulunan yüzlerce yanardağdan biri patladığı vakit o sırada yanından geçmekte olan uzay araçları bile etkileniyor ve bu patlama sonucu duman, 250 mil yüksekliğe kadar çıkabiliyor. 2007 yılından beri elimizde olan datalara nazaran söyleyebiliriz ki Io, Güneş Sistemi’ndeki en etkin volkanik faaliyete sahip olana aydır.
Uranüs’ün hırpani görünen bir ayı var:
Voyager 2 aracı 1982 yılında yanından geçerken sırf 1 sefer görebildiğimiz Miranda, Uranüs gezegeninin uydularından bir adedidir. 500 km çapındaki bu ayın yüzeyi, baya baya mahalle hengamesinden çıkmış üzere görünüyor. Görece ufak bir objede bu türlü yamalı bir yüzey olması ise son derece şaşırtan. Uzmanlar; ayın modüllere bölünüp yine birleştiği, ağır bir meteor yağmuru altında kaldığı ve bu nedenle yüzeyde erimeler olduğu üzere ihtimallerin üzerinde duruyorlar.
Güneş Sistemi’nde bulunan en yüksek yanardağ ve en uzun vadi Mars’ta:
Yakın vakitte Mars – Dünya ortasında dolmuş seferi yapacak düzeye geleceğimizi düşünürsek bu kızıl gezegeni biraz yakından tanımakta fayda var. Mesela Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek yanardağ 602 km uzunluğu ile bu gezegendedir. Everest Dağı, 25 km uzunluğundadır. Güneş Sistemi’nde bulunan en uzun vadi de 4 bin km uzunluğu ile tekrar bu gezegendedir. Mars, bugün kararlı bir yapıya sahip olsa da geçmişindeki fecî volkanik faaliyetleri nedeniyle bu durumda olduğu düşünülüyor.
Titan’ın garip bir sıvı döngüsü var:
Şöyle bir uzaktan bakınca tıpkı bizim Dünyamıza benzeyen Titan, Satürn gezegeninin aylarından bir adedidir. Titan’ın yüzeyi ile atmosferi ortasında garip bir sıvı döngüsü var. Heyecanlanmayın, su değil. Yapılan araştırmalar, Titan yüzeyinde metan ve etan dolu göller olduğunu gösterdi. Nitrojen açısından güçlü olan bu bileşenlerin yapısı, Dünya’nın birinci vakitlerindeki kimyasal yapısına benziyor. Haydi Titan’a gidelim demek biraz sıkıntı zira kalın atmosferi nedeniyle bir aracın inişi bile lakin radar dalgaları ile görülebiliyor.
Tüm Güneş Sistemi su buzlarıyla kaplı:
Son dakika! Ay’da su bulundu, Mars’ta su bulundu! Bulunur tabi. Zira Güneş Sistemi’ndeki büyük, küçük her şeyin üzerinde su buzu var. Mars’ın kutuplarında ve yer altında, Jüpiter’in uydusu Europa’da, Satürn’ün ayı Enceladus’da, cüce gezegen Ceres’de bile su buzu var. Hatta o denli ki asteroitler ve kuyruklu yıldızların en değerli bileşenlerinden biri su buzudur. Lakin her bulunan su buzu bizim tüketebileceğimiz su olmuyor. Tüketebilsek bile bize kâfi gelmeyecektir. Bu nedenle çalışmalar son sürat devam ediyor.
Satürn, altıgen formunda fırtınalara sahip:
Satürn gezegeninin kuzey yarımküre bölgesinde tahminen yüzyıllardır sürdüğü iddia edilen şiddetli bir fırtına var. Bildiğimiz manadaki kasırgalarla pek çok benzeri özelliğe sahip olan bu fırtınanın en dikkat çeken özelliği ise altıgen halinde oluşmuş olması. İsmi da bu nedenle altıgen. 2012 yılından sonra bölgedeki hava şartları biraz daha düzelmiş olsa da altıgen fırtınası hala görünürlüğünü koruyor.
Merkür hala küçülüyor:
Büyük patlama sonrası gaz ve toz bulutları birleşti, döne döne küçüldü ve bildiğimiz gök cisimleri oluştu. Zelzeleler ve volkanik faaliyetler bu küçülme sürecinin devamıdır. Uzun yıllar bizim gezegenimizin tektonik olarak en etkin gezegen olduğu düşünülüyordu. Ta ki Merkür’ü incelemeye başlayana kadar. 2016 yılında Merkür’den elde edilen bilgilerde taze fay çizgileri görüldü. Bunun manası, Merkür hala küçülüyor ve kararlı bir yapıya sahip olmaya çalışıyor. Güneş Sistemi kurulalı 4,5 milyar yıl oldu Merkür, hala mı?
Gezegenimiz Dünya’nın da içinde bulunduğu Güneş Sistemi hakkında bilmeniz gereken 10 değişik bilgiyi listeledik. Yüzyıllardır Güneş Sistemi’ni inceliyoruz ve günümüz teknolojisi sayesinde artık çok daha fazla şey biliyoruz. Lakin teknoloji ilerliyor. Tahminen bugün bildiğimiz doğrular, yarın yeni datalar sayesinde unutulacak ayrıntılar olacaktır.
