Kesinlikle mesleği veya okuduğu bölüm sebebiyle pi sayısına çok daha dominant olan okuyucularımız vardır. Fakat geri kalan o kadar fazla birey için pi sayısı; matematik işlemlerinde 3 olarak kabul edilen, sonu olmayan, içinde TC kimlik numaramızı bile bulgu ihtimalimiz olan bir matematik terimidir. yine de akıllı olmayan kişiler kadar bile en azından adı duyulmuş olması, pi sayısının önemini gösteriyor.
Peki; pi sayısı kaçtır, nasıl bulunur, kaç basamaklıdır, ne vakit bulunmuştur? öyle ya da böyle ne olduğunu biliyor olsak bile öyle çok birey pi sayısının ne kadar manâlı bir değişmez bedel olduğunu bilmiyor.
Pi sayısı; bir dairenin çevresinin, o dairenin çapına olan oranını ifade eden bir matematik sabitidir. Yunanca çevre anlamına gelen περίμετρον kelimesinin ilk harfi olan π ile gösterilir. Pi sayısı, irrasyonel bir sayıdır. Ondalık tam bir rakam olarak bitmez (¼ = 0,25) ya da sonsuza kadar tekrar etmez (1,66666…). Arşimet sabiti veya Ludolph sayısı olarak da isimlendirilir.
Boyutu ne olursa olsun, bir dairenin çevresini aynı dairenin çapına bölerseniz yaklaşık olarak 3,14 değerini elde edersiniz. İşte bu pi sayısıdır. yaklaşık olarak diyoruz çünkü pi sayısının epey bir basamağı var. Son olarak 31,4 trilyon basamağı, Google çalışanı Emma Haruka Iwao göre 2019 yılında hesaplandı. Iwao şu lahza için rekoru elinde bulunduruyor.
Dürüst ölçüyü tutmak için bir pusula kullanarak bir çember çizin. Bir ip alın ve bu ipi çemberin çevresine sarın. İpi açın ve uzunluğunu ölçün. Dairenin herhangi bir noktasından, merkezden zıt taraftaki noktasına olan uzaklığı ölçerek oluşturduğunuz çemberin çapını bulun. Daire çapının, yarıçapın iki katı olduğunu unutmayın.
Elde ettiğiniz bu dairenin çevresini, dairenin çapına bölün. Dairenin genişliği ne olursa olsun elde ettiğiniz değeri orantılarsanız neredeyse 3,14 olacaktır. Ölçümü sonsuza dek deneyerek pi sayısının trilyonuncu basamaklarına dek ilerleyebilirsiniz. Bu sihirli matematik sabiti binlerce yıldır kullanılıyor.
Günümüzden binlerce yıl öncesine, milattan önce 1900 yılına, Babil İmparatorluğu’na gidelim. Babilliler, bir daireyi kare içine alarak hesapladıkları pi sayısını 3,125 olarak buldular. Günümüzde kabul edilen değere oldukça yakın.
Milattan önce 1650 yılından kalma bir Darı papirüsü, Mısırlıların pi sayısını 3,1605 olarak hesapladıklarını bize gösteriyor. Milattan önce 287 yılında Pisagor teoremini kullanan Arşimet, pi sayısı için net bir layık bulamıyor oysa 3,1/7 ve 3,10/71 aralarında bir değere sahip olduğunu belirliyor.
İlerleyen yıllarda pi sayısı; Klaudyos Batlamyus kadar 3,14166, Çinli Zu Chongzhi göre 355/113, İtalyan Lazzarini göre 3,1415926 ve Fibonacci göre 3.141818 olarak hesaplandı. 1700’lü yıllardan sonra Yunanlı matematikçiler göre hem sembolü keza de değeri belirlenen pi sayısı, 3,14 değeri sabit kabul edilerek hala hesaplanmaya devam ediyor.
Binlerce yıldır cümbür cemaat bu rakam ile uğraşmış, Google çalışanı işi gücü bırakmış trilyonlarca basamak hesaplamış hatta bütün değeri hesaplamak için geliştirilmekte olan yapay akıl sistemleri bile var. Peki, insanlık niçin her şeyi bıraktı da pi sayısını hesaplamakla uğraşıyor, niçin bu dek önemli?
Başta bu sayının kulağa sihirli gibi geldiğiniz söylemeliyiz. Zihin almayacak büyüklükte bir dairenin de, küçük bir bozuk paranın da çevresini, çapına böldüğünüz zaman aynı oran çıkıyor. Yetmezmiş gibi pi sayısını, dairenin yarıçapının karesi ile çarptığınız süre dairenin alanını bulabiliyorsunuz. Yani işin içinde bir daire varsa pi sayısı da mutlaka işleme dahil olmalı.
Peki, basamakları neden hesaplanıyor? henüz ip ile oluşturduğunuz çemberi hatırlayın. O ipi 3 eşdeğer parçaya bölüp de benzer çemberi yapamıyorsunuz. 3,14 eşdeğer parçaya bölseniz de yapamıyorsunuz. O küsüratlar mutlaka, ara sıra mikronluk da olsa hatalara niçin oluyor. Ancak bir gün, büyük ihtimalle bir yapay zeka yardımıyla, pi sayısı tamamiyle hesaplandığı süre birbirine kelimenin gerçek anlamıyla ‘bütün’ olarak uyan parçalar yapabileceğiz.
Birbirine ‘tam’ olarak uyan parçalar ile neler yapabileceğimiz ise bilim insanlarının hayal gücüne kalmış durumda. Nano teknoloji ile aklımıza bile gelmeyecek hatalar daha oluşmadan sonlandırılabilir. Nano cerrahi ile henüz bir hücreli halindeki kanser daha başlamadan bitebilir. Reel pi sayısı ile tüm bunlar mümkün ayla gelebilir.
Pi sayısı nedir, nasıl bulunur, tarihsel süreçteki rolü nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık ve uyarı çeken noktalarını anlattık. Matematik dünyasının sihirli sabiti pi sayısı ayrıca kullanılmaya ayrıca de basamakları hesaplandıkça karşımıza yeni sürprizler çıkarmaya devam edecek.
