Bilhassa idare bilişimi üzerine olan kısımlarda, mühendislik çıkışlı öğrencilere bile öğretilen temel kavramlardan biri değişim idaresidir. Değişim idaresinden bahsederken bilhassa üzerinde durulan bahislerden biri de hakikat bilgiye erişim ve bu bilginin hakikat iletilmesidir.
Bu hususları çalışmak pek çok kişi için angarya üzere gözükse de aslında üniversitelerde yapılmaya çalışılan şey, öğrenciye teorik bilgiyi pratik maharete dönüştürmelerini sağlayacak formda yol göstermektir. Yani uzun uzun bilginin gerçek değerlendirilmesini anlatıyoruz ki beşerler paralarını lise terk bireylerin ya da iddaa bayii işleten insanların açtığı güvenilmez borsalarda kaybetmesin, sıkıntılar yaşamasın.
Büsbütün inançlı kripto para borsası var mı?
Karşılık hayır fakat bu yanıtı kripto paraları kötülemek için kullanmadan evvel yazının sonuna kadar bekleyin. Dünya üzerindeki hiçbir ekonomik sistem inançlı değildir. Örneğin kimi mevduat fonlarında (halk ortasında “faize yatırmak diye de geçer”) bankaların karşılık oranı %3 idi. Yani bankalar, kasalarındaki 3 liraya karşı 100 liraları varmış üzere süreç yapabilir demek bu. Haliyle herkes tıpkı anda 3 lirasını çekmeye kalkarsa 33 bireyden 32’si mağdur olacaktır, devlet vakit içerisinde bu ziyanı karşılasa bile. Haliyle hiçbir sistem büsbütün inançlı değil.
Kaldı ki ülkemizde kripto para temel olarak ağızdan ağıza yayılır. İnsanların birbirlerine olan itimatlarını, öteki bir şeye güvenmek için kullanma eğilimleri vardır. Yani gidip “Bizim İbo da oradan oynuyor” diye bir borsaya giren çoktur. Buradaki İbo’nun marifeti bilgisi sorgulanmaz. Reklamlardaki ünlüler ve politikler de teknik olarak misal bir mantıkla, onlara olan inancınızdan sitelere kullanıcı çekilmesi için kullanılır.
Bizim ise bakmamız gereken şeyler aslında bunlardan hiçbiri değil. Nasıl ki bir kuruyemişçi yana “Nohut Bank” diye tabela asmış olsa bile gidip “Abi benim 37bin dolar param var, sende mevduat hesabına yatırayım” demiyorsak, benzeri bir mantığı kripto paralar için de gütmemiz gerekiyor. Çünkü kripto para yatırımı yapmak bahis yapmak değildir, ekonomik bir harekettir.
İnançlı kripto para borsası nasıl seçilir?
İnançlı kripto para borsası seçecekseniz bakmanız gereken ayrıntıların sayısı aslında epeyce fazla, biz bu yazıda en temel noktalara bakacağız. Ayrıyeten bu ayrıntılara bakmanın da sizi %100 koruyamayacağını belirtelim. Tekrar de riskleri azaltmak için yararlı olacaktır.
1- Site Güvenliği
Bir kripto cüzdanını kırmak neredeyse imkansızdır. O yüzden de makûs niyetli bireyler borsaları sıklıkla maksat alır. Bu mevzuda çekinceleri de bildiği için kendine güvenen birden fazla kripto borsası, kullandığı güvenlik tedbirlerini ve güvenlik lisanslarını da sitesinde stantlar.
Bir kripto borsasında şu aşağıdakiler yoksa oradan kaçın, bir daha orayı öven olursa da ciddiye almayın:
2- Şeffaflık
Bir başka kıymetli bahis da şeffaflık. Tamam, firmanın bütün çalışanları sitede üstten aşağı listelensin demiyoruz fakat bir borsaya girecekseniz kurucusunun, CEO’sunun falan kim olduğunu görebilmelisiniz. Ne olduğu meçhul borsalara girmeyin, projelere bakın.
Birçok borsa kendi soğuk cüzdan bilgilerini yayınlar. Thodex vurgunundan sonra beşerler, kaç paralık bir operasyon gerçekleştirildiğini anlamak için Twitter’da teker teker cüzdan bilgisi karşılaştırmaya başlamıştı. Muteber borsalar soğuk cüzdan bilgisini de paylaşır.
3- Yasalar
Rastgele bir şeyin emniyetli olup olmadığını anlamanın en temel sistemlerinden biri sorumluluk ve hesap verebilirliktir. Biz bu içerikte, hali hazırda batmış olan borsalar hariç sırf kurgusal isimler kullandık ki yazı sırf fikir verici olsun, istemeyerek de olsa yönlendirme yapmış olmayalım. Bu bizim size karşı sorumluluğumuzdur.
Misal bir durum borsalar için de geçerlidir fakat onların -özellikle de son dönemde- kanunlara uygun hareket edebilmesi, kanun koyucular ile uzlaşabilir yapıya sahip olması değerlidir. Aksi takdirde önemli problemler yaşanabilir. Her borsanın her ülkeye açık olmamasının altında da gibisi sebepler yer alır.
4- Likidite
Teknik olarak bir kripto para borsasında alım satım yapıldığı vakit para el değiştirmiş olur. Piyasada hareket yoksa, alım satım süreci yapılamıyor ya da yapılması çok uzun sürüyorsa oradan uzak durun. Küçük hacimli borsalarda yarar elde etseniz bile karınızı kullanabilmeniz her vakit çok kolay olmaz. Ayrıyeten fiyat dalgalanmaları da çok olumsuz tesir edebilir. Tek başında güvenilirlik ölçeği olarak ise çok zayıftır, Thodex’de de örneğini gördük.
“Abi bir de CEX ve DEX ne, onları da söylersen..”
Kripto para borsalarında CEX ve DEX ismi verilen iki farklı kısaltma görülüyor. Bunlardan CEX merkezi bulunan kripto para borsaları ya da blok zincirleri tanımlamakta kullanılır. DEX ise merkezi olmayan kripto para borsaları ve blok zincirlerdir.
Her iki yaklaşımın da kendi ortasında avantajları ve dezavantajları vardır. Diyelim ki Atbank, kendi denetiminde bir borsa olan Atcoin Trade diye bir borsa hizmete sundu. Sonuçta bu borsanın bir sahibi, denetimini elinde tutan bir banka vardır ve bu sistem CEX örneğidir.
DEX ise merkezi olmayan, onun yerine düğümler mantığını kullanan borsalardır. Böylelikle berbat niyetli bireylerin işleri zorlaşır. Tek bir düğüme değil birebir anda bütün düğümlere atak yapması gerekir. Merkezi bir yapı olmadığı için herkes denetim edebilir. İki sistemin de kendice avantaj ve dezavantajları olsa da temel farkları budur.
Burada yazan kıstaslara dikkat ettiğinizde yüzde yüz inançlı süreç yapacağınızı büsbütün garanti edemeyiz. Tüm kıstaslara uyan bir borsa bile seçseniz, o borsanın bulunduğu ülkede çıkacak bir yasa bir anda her şeyi alt üst edebilir. Yeniden de bu ayrıntılar, daha inançlı süreç yapmanıza yardımcı olacaktır.
