Tüm dünyada birdenbire elektrikler birden kesilse, büyük bir kaos ortamı ortaya çıkar. Bu kaosun temel sebeplerinden birisi de aslında elektiriğin değil; internetin yokluğu olur. Neden mi? Bugün dünyadaki tüm “nakit” paranın yalnızca %10’u kağıda basılmış durumda, geri kalanı internet sayesinde, bilgiler halinde el değiştiriyor.
Pekala tüm dünyanın geleceği artık internete bağlıyken siz onu ne kadar tanıyorsunuz? Sizin için internetin ortaya çıkış kıssasını olabildiğince özetlemeye çalıştık, hazırsanız başlayalım.
Yıl 1728: Evet, o kadar geçmişe gidiyoruz:
Londra’da yaşayan bir harita sanatkarı sanatçısı Ephraim Chambers, “Evrensel Sanat ve Bilim Sözlüğü” isminde bir ansiklopedi hazırlayıp yayınlar. Chambers, bu kitap içerisinde insanlığa dair var olan tüm bilgileri ve bileşenleri açıklamaya, onları bir ortaya getirmeye çalışır. Maksadı o güne kadar yapılmamış bir bilgi kaynağı oluşturmaktır. Bu size bir yerlerden tanıdık geliyor mu?
1910: İnternetin temel yapıtaşları, dünyanın birinci bilgi merkezinin kuruluşu
Belçika’da yaşayan avukat Paul Otlet ve bibliyografyacı Henri La Fontaine, dünyanın birinci bilgi merkezi için bir depo tasarladılar. Bu depoda 15 milyondan fazla dizin kartı, 100 bini aşkın belge ve milyonlarca manzara barındırılıyordu. 1934 yılına geldiğimizde avukat Otlet, “gelecekte insanların birbirlerine bağlanabilen mekanik beyinlere sahip olacağını” söylüyordu. Hatta kendisi, bu ilişkinin da radyo sinyalleri ile kablosuz olarak gerçekleşeceğini öngörmüştü.
1936: Bilim kurgui gerçeğin birinci evresidir
Görünmez Adam ve Dünyalar Savaşı üzere bilim kurgu kültlerinin müellifi Herbert George Wells (H.G. Wells); günün birinde, insanlığın tüm bilgisine, dünyanın her yerinden ulaşılabileceğini yazdı. Dünyanın rastgele bir yerinde, rastgele bir vakitte, rastgele bir öğrencinin, örneğin ders çalışmak için bu ortamı kullanabileceğini söyledi. Welss, bu bilgi merkezini bir depoya benzetiyordu. İnternet yoktu, lakin fikri oluşmaya başlamıştı.
1945: Evvel araç lazım
Bilim insanı Vannevar Bush, günümüzün bilgisayarlarının temeli olarak varsayılan bilimsel bir argüman ortaya koydu. Teorik olarak tasarladığı ve Memex ismini verdiği bir bilgisayar üzerine makale yazmıştı. Bu bilgisayarın özellikleri ortasında kablosuz ya da kablolu ilişkiler, yazı ve metin alışverişi, ses tahlili ve sesle yazma üzere kavramlar da vardı. Elbette teoride kaldı, lakin çok kısa bir müddet için.
1951: Dünyayı değiştiren bir annenin geliştirdiği birinci ticari bilgisayar
Sonradan dünyanın ismini duyacağı Tim Barners-Lee’nin annesi Mary, o yıllarda Manchester Üniversitesi’ne gidiyordu. Mary, ticari olarak satılan ilk genel gayeli bilgisayar Ferranti Mark 1’i geliştiren grupta yer alıyordu. Tim’in babası da Ferranti ismine çalışıyordu, Tim daha küçük yaşlarında bilgisayar dünyasıyla tanışmıştı.
1957: Yapay zekanın geçitiği birinci sinema bugünlere göz kırpar…
Desk Set isminde romantik-komedi tipindeki sinema, günümüzde yapay zekalar ekseninde yürütülen bir tartışmanın sinemadaki birinci durağı oldu. Katharine Hepburn tarafından canlandırılan kütüphanecilikle uğraşan bir karakter, “İşimizi yapacak bir makine icat edemiyorlar, zira burada çok fazla şey var” kelamlarını sarf etti. Bugün dünyanın en büyük kütüphanesi Wikipedia’da hiçbir kütüphaneci çalışmıyor 🙂
1960: İki makine ortasında nasıl bağlantı kurulur?
J.C.R. Licklider isminde bir araştırmacı, geniş bant ağlarla birbirlerine bağlı olan makinelerin ortasında irtibatı ve bilgi alışverişini açıkladığı bir makale yayınladı. Bir öbür bilim insanı Paul Baran, bir tıp ağı tanımlayan bilimsel makalesini yayınladı. Bahsettiği birinci bahis, her türlü bilgiyi bir ağ üzerinden, inançlı formda aktarmak için kullanılan yollardan birisiydi.
Tıpkı yıl, birebir fikir İngiltere’nin Ulusal Fizik Laboratuvarı (NPL) vazifelisi Donald Davies tarafından da ortaya atılmıştı. Baran kendi teknolojisinde üniteleri “mesaj blokları” olarak, Davies ise “paket” olarak tanımladı.
1962: Devlet takviyesi, birinci resmi adımlar
İki yıl evvel birbirlerine bağlanan bilgisayarlarla veri transferi yapılması için birinci kapsamlı çalışmaları yürüten J.C.R. Licklider, ABD Savunma Bakanlığı’nın İleri Araştırma Projeleri Ajansı (DARPA)’na atandı. Ajansın içerisinde Licklider’in müdürü olarak vazife yapacağı Bilgi Süreç Teknolojileri Ofisi kuruldu. Licklider, vakitle buradaki çalışma arkadaşlarını “galaksiler ortası bilgisayar ağlarının üyeleri” olarak hitap ediyordu. Biz bu kurumun ismini daha çok ARPA olarak duyuyoruz.
1964: Bilim kurgu gerçeğin birinci kademesidir (yeniden)
Vakıf üzere bilim kurgu edebiyatının temel yapıtlarından sayılan bir romanın muharriri Isaac Asimov, bir Ağustos ayında New York Times gazetesindeki köşesine şöyle yazdı:
“1964 Dünya Fuarı’nda IBM tarafından üretilen Rusçadan İngilizceye çeviri yapan bilgisayarı gördüm. Makineler bugün bu kadar akıllandıysa, 50 yıl sonrasını düşünemiyorum. Robotların beyinleri olarak kullanılacak, minyatürleştirilmiş bilgisayarlar olacak. Telefon ettiğiniz kişiyi duymakla kalmayıp, göreceksiniz. Ekranlarda aradığınız bireylerin bilgilerini, fotoğraflarını inceleyecek, kitaplar okuyacaksınız”
1965: İki bilgisayar ortasında kurulan birinci ilişki
Bilim insanı Ted Nelson, bugün ekranlarda metinleri ve medya evraklarını görüntülememezi sağlayan teknolojilerin üzerine bir makale yazdı. Birinci sefer “hpertext (hiper metin)” ve “hypermedia (hiper medya)” tabirleri kullanıldı. Bu makalede anlatılanlar hala geçerliliğini koruyor.
Birebir yıl MIT araştırmacıları Larry Roberts ve Thomes Merrill devreye girdi. Grup, ABD’nin Massechusetts eyaletindeki Lincon Laboratuvarı’nda bulunan TX-2 ismindeki bilgisayarı, Kaliforniya eyaletindeki Q-32 olarak bilinen bir bilgisayara telefon sınırıyla bağladılar. Bilgi suratı saniyede 2.4 kilobayt ile sonluydu. Bu irtibat, iki bilgisayar ortasındaki birinci geniş ağ ilişkisi olarak tanımlanıyor.
1966: ARPAnet ve yeni jenerasyon bilgi
ARPA’nın bilgi süreç teknolojileri konusunda temellerini atan Licklider’ın yerine Robert Taylor getirildi. Taylor, ARPA bünyesindeki bütün bilgisayarları birbirlerine bağlayacak olan ARPAnet projesini önerdi. Bir yıl sonra, ARPA’ya bağlı olan ve Michigan’da yer alan Ann Arbor ofisinin araştırmacılarından Larry Roberts, tek bir bilgisayarın merkezi ağa sahip olması yerine, dağıtılmış bir ağ teknolojisi önerdi. Bu teklifi, kimi akıllı bilim insanları tarafından kabul edilmedi. Roberts, bir öteki araştırmacı Wasley Clark ile çalışmaya devam etti, günümüz ağ dönüştürücülerinin temelleri atıldı.
Birebir yıl Ted Nelson tarafından geliştirilen “hypertext” teknolojisi, NASA’ın Apollo uzay programı için dokümantasyon alışverişinde kullanılan Hiper Metin Düzenleme Sistemi’ne dönüştürüldü. Tekrar birebir yıl çalışmalarına devam eden Larry Roberts, “çoklu bilgisayar ağları ve bilgisayarlar ortası iletişim” teknolojisini sundu. Bu teknoloji merkezi bir sisteme kıyasla daha verimliydi. Bulut teknolojilerini Roberts’in inadına borçluyuz. Tıpkı yıl, ARPAnet’te kullanılmak üzere geliştirilen irtibat suratı 2.4 kbps’den 50 kbps’ye yükseltildi.
1968: Dünya değişmeye başlıyor, e-postanın birinci örneği ortaya çıkıyor
ARPA, çok sayıda bilgisayarın birbirine bağlandığı ağ teknolojisi üzerine geliştirilen Arayüz İleti İstemcisi için 140 farklı şirkete bildiri gönderdi, 1 milyon dolarlık kontrat imzalandı. Daha sonra bilim insanı Doug Engelbart, birinci tam fonksiyonel, çok sayıda kullanıcının kontrolüne açık olan bir sistem geliştirdi. Bu sistem NLS olarak biliniyordu ve kullanıcıların dokümanlar üzerinde değişiklik yapmalarına, notlar eklemelerine, evrak paylaşmalarına müsaade veriyordu.
Tekrar 1968’de Andries van Dam ismindeki bir araştırmacı, Evrak Alma ve Düzenleme Sistemi isminde bir teknoloji geliştirdi. Sistemin farklı bilgisayarlar üzerinde çalışmasını sağlamak, yazılım tabanlı tahliller için geliştiriciler konseptler üretmeye başladılar.
1969: Birinci internet irtibatı gerçekleştirildi
Steve Crocker, internetin gelişimi için temel taşlardan birisi olarak anılan kullanıcı isteğine bağlı bilgi girişini fikir olarak sundu. Bu teknolojiye RFC1 ismi verildi. 2 Eylül 1969’da birinci Arayüz İleti İstemcisi (IMPs) Kaliforniya Üniversitesi’nde yer alan SDS Sigma-7 ana bilgisayarıyla çalıştırıldı. Bundan yaklaşık 7 hafta sonra, 29 Ekim’de, Kaliforniya Üniversitesi’nden SRI International şirketinin bir bilgisayarına veri transferi gerçekleşti. Karşılıklı olarak birkaç deneme yapıldı. Yıl sonuna kadar ARPAnet’e bağlı olan bilgisayar sayısı 4’e çıktı.
1971: Birinci bilgisayar virüsü gecikmedi
Deneysel olarak tüm ARPAnet bilgisayarlarında kendisini kopyalayan birinci bilgisayar virüsü Creeper oluşturuldu. Tıpkı yıl telif hakkı olmayan yazılı metinlerin elektronik ortama taşınmaları için birinci adımlar atıldı. Michael Hart’ın başlattığı Gutenberg Projesi’yle ABD’nin Bağımsızlık Deklarasyonu, sistemdeki tüm bilgisayarlarla paylaşıldı.
Yeniden tıpkı yıl e-posta kavramının temelleri atıldı. Ray Tomnilson bu sistemin kodlarını yazan birinci kişiydi. ARPAnet’e bağlı olan iki bilgisayar ortasında birinci e-posta trafiği başladı. 1973 yılına geldiğimizde, ARPAnet üzerindeki trafiğin 4’te 3’ünü e-postayla oluşturmaya başladı.
1974: ARPAnet’in sonu, kıtalararası internetin başlangıcı
Mayıs ayında İletim Denetim Protokolü / İnternet Protokolü olarak bilinen TCP/IP isminden bir sistem için birinci adımlar atıldı. Yeryüzündeki ARPAnet gibisi tüm sistemler, kendisi dahil TCP/IP’ye bağlandı.
1980: İnternetin “babası” Tim Barners-Lee ile tanışın
Tim Barners Lee’yi hatırladınız mı? Bir vakitler annesi birinci ticari bilgisayarı geliştiren o küçük çocuk büyüdü, CERN’de yazılımcı olarak çalışmaya başladı. Lee, bu işinde geliştirdiği yazılımlardan ilham alarak, dünyanın geleceğini kökünden değiştirecek, internetin kapılarını herkese açacak bir teknoloji üzerinde çalışmaya başladı.
1983: Şahsî bilgisayar çılgınlığı başlıyor
Yetişkin insanların küçük bir kısmı, o vakitler çok kıymetli olan ferdî bilgisayarlara sahip olmaya başladılar. O denli ki ABD’deki yetişkinlerin sadece %1.4’ü 1983’te internete bağlanabiliyorlardı. Birebir yıl Kaliforniya Üniversitesi’nde vazife yapan Paul Mockapetris, Alan İsmi Sistemi’ni, yani DNS’i geliştirdi. Artık internette dağıtılan rastgele bir kaynak için isimlendirme sistemi gerekiyordu.
1985: …..com’un doğuşu
Birinci ticari internet alan ismi, ABD’li şirket Symbolics Inc tarafından “symbolics.com” olarak tescil edildi.
1987: Apple olaya dahil oluyor lakin şöyle:
Macintosh bilgisayarlarıyla ticari olarak büyük muvaffakiyet yakalayan Apple, kendi Hypertext uygulaması olan Hypercard’ı piyasaya sürdü. Bugünün Mac’lerinde bu özellik Spotlight olarak isimlendiriliyor.
1988: Tarihin birinci siber saldırısı ve birinci internet korsanı
Cornell Üniversitesi’nde bilgisayar bilimi üzerine yüksek lisans yapan Robert Tappan Morris, tarihin birinci solucan virüsü Morris’i geliştirdi. İnternet üzerinden çok sayıda bilgisayara bulaşan bu virüs, o günlerde ağlara bağlı olan bilgisayarların %10’ununu tesiri altında bıraktı. Morris 1986 yılında bilgisayar dolandırıcılığı ile yargılanan birinci kişi oldu. Kendisi bugün MIT’de profesör olarak vazife yapıyor.
1990: İnternet tarayıcısı, internet sitesi ve arama motorunun doğuşu
Tim Barners-Lee, WorldWideWeb isminde bir çeşit tarayıcı/istemci programı için kod yazmaya başladı. Lee’nin geliştirdiği, tarihin birinci web tarayıcısı oldu. İnternetteki bilgileri tarayan birinci arama motoru Archie, o vakitler McGill Üniversitesi’nde araştırmacı olarak misyon yapan Alan Emtage tarafından geliştirildi. Aralık ayında CERN’e bağlı olan birinci internet sitesi “nxoc01.cern.ch” yayınlandı.
1992: Ortam renkleniyor
Tim Barners-Lee, CERN’deki ofisindeki 4 meslektaşının kurduğu pop müzik kümesinin birinci fotoğrafını internete yükledi. Bir yıl sonra Netscape Navigator isminde bir internet tarayıcısının yeni versiyonu kullanıma sunuldu. Bu tarayıcı, genel pazarın %90’ını ele geçirdi. World Wide Web’e rakip doğmuştu. Netscape Navigator fiyatlı olunca rekabet ortadan kalktı.
1993: Reklamlar başlasın:
Mayıs ayında O’Reilly Digital Media isminde bir şirket, birinci ticari ve tıklanabilir internet reklamı sunan internet sitesi Küresel Netwoek Navigator’u yayınladı. Tıpkı yıl Cambridge Üniversitesi’nde tarihin birinci Webcam’i internet ortamına bağlandı:
İnternet artık bilginin formunu yeterliden düzgüne değiştirmeye başladı. Ansiklopediler beyin ise internet aklın ta kendisi olmuştu. Tüm bunlara karşın insanların kıymetli bir kısmı hala interneti duymamışlardı bile. Sonraki 1 yıl içerisinde ferdî internet kullanımında patlama yaşanacaktı. Nedeni ise aşağıda:
1996: Nokia’dan internete giren birinci telefon
İçerisinde bir internet tarayıcısı olan birinci cep telefonu Nokia 9000 piyasaya sürüldü. Tıpkı yıl, günün birinde sizi sondan küplere bindirecek olan birinci pop-up reklamı yayınlandı.
1998: Beğenilen geldin Google
Google yayın hayatına başladı. Birinci versiyonunda 26 milyon internet sitesini dizininde barındırıyordu.
2001: Herkes eşittir
Tim Barners Lee ve takımı, Semantic Web olarak bilinen, bilginin bilgisayarlar tarafından daha kolay anlaşılmasını sağlayan bir teknoloji geliştirdiler.
2007: Seçimler, Wikipedia ve Google’ın önlenemez yükselişi
Estonya, internet üzerinden seçim düzenleyen birinci ülke olarak tarihe geçti. Birebir yıl Wikipedia’nın kullanım oranları yükselmeye başladı. Google’ın listelediği internet siteleri ve uzantılarının sayısı 2008’e gelmeden 1 trilyonu buldu.
2012: E-Ticarette dönüm noktası
Aralık ayında dünya çapındaki e-ticaret ölçüsü 1 trilyon dolara ulaştı. Başkan, 2000’li yılların başında halka açılan ABD’li şirket Amazon’du. Amazon, birinci olarak bir kitap sitesiydi, lakin vakitle A’dan Z’ye her şeyin bulunduğu bir e-ticaret portalı haline gelmişti.
2014: Bağlar
18 ve 29 yaş ortasındaki internet kullanıcılarının yarısına yakını, önemli bir ilgi kurmak için internete güvendiğini söylüyorlar. Tıpkı yıl internet kullanıcısı sayısı 3 milyara ulaşıyor.
2021:
Bugün dünya çapında 4 milyarı aşkın internet kullanıcısı var. Ülkemizdeki internet kullanıcılarının sayısı 56 milyon. Toplumsal medya ve görüntü platformları, internette geçirilen vaktin çok kıymetli bir kısmına sahipler.
